Mutyzm wybiórczy (MW) to zaburzenie lękowe, które objawia się niezdolnością do mówienia w określonych sytuacjach społecznych, mimo że w innych warunkach dziecko potrafi swobodnie się komunikować. Chociaż problem ten znany jest od ponad wieku, nadal pozostaje stosunkowo mało zbadanym obszarem psychologii klinicznej i psychiatrii dziecięcej.

W ostatnich latach wzrosło jednak zainteresowanie tym zaburzeniem jako specyficzną formą lęku społecznego. Dzięki temu przeprowadzono liczne badania nad jego przyczynami, mechanizmami oraz skutecznymi metodami terapii. W tym artykule omówimy najważniejsze wyniki badań nad mutyzmem wybiórczym i wskażemy kierunki dalszych analiz.

1. Mutyzm wybiórczy jako zaburzenie lękowe – badania neuropsychologiczne

Mutyzm wybiórczy a aktywność mózgu

Przez długi czas mutyzm wybiórczy traktowano jako zaburzenie mowy lub przejaw uporu dziecka. Obecnie eksperci są zgodni, że jest to zaburzenie lękowe, zbliżone mechanizmem do fobii społecznej.

Badania z wykorzystaniem rezonansu magnetycznego (fMRI) wykazały, że dzieci z MW mają podwyższoną aktywność ciała migdałowatego, które odpowiada za reakcje lękowe. W badaniu Nowaka i in. (2018) zauważono, że dzieci z MW silniej reagują na bodźce społeczne niż dzieci zdrowe. To oznacza, że ich reakcja lękowa jest bardziej intensywna.

Mutyzm wybiórczy a fobia społeczna

Badania epidemiologiczne wskazują, że 70-80% dzieci z MW spełnia również kryteria fobii społecznej (Bögels et al., 2010). Jednak istnieje kluczowa różnica: dzieci z MW mogą swobodnie mówić w wybranym, bezpiecznym środowisku, podczas gdy osoby z fobią społeczną odczuwają lęk w niemal każdej sytuacji społecznej.

2. Przyczyny mutyzmu wybiórczego – czynniki genetyczne i środowiskowe

Czy mutyzm wybiórczy jest dziedziczny?

Istnieją dowody na genetyczne podłoże MW. Badania rodzinne wykazały, że dzieci z MW często pochodzą z rodzin, w których występują zaburzenia lękowe. W badaniu Yeganeh i in. (2006) udowodniono, że u krewnych pierwszego stopnia dzieci z MW częściej diagnozuje się fobię społeczną niż w grupie kontrolnej.

Temperament i mutyzm wybiórczy

Dzieci z MW często mają tzw. temperament zahamowany, czyli skłonność do unikania nowych sytuacji, ostrożność wobec nieznajomych i silne reakcje na stres. Badanie Kagana et al. (2001) wykazało, że dzieci o takim temperamencie są bardziej podatne na rozwój mutyzmu wybiórczego oraz innych zaburzeń lękowych.

Wpływ środowiska rodzinnego

Niektóre badania sugerują, że styl wychowania może wpływać na rozwój MW. Przesadna ochrona ze strony rodziców oraz niewielka ekspozycja na kontakty społeczne mogą zwiększać lęk przed mówieniem (Schwenck et al., 2011).

3. Jak leczyć mutyzm wybiórczy? – Skuteczne metody terapii

Terapia poznawczo-behawioralna (CBT)

Obecnie terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest uznawana za najskuteczniejszą metodę leczenia MW. W badaniu Bergmana i in. (2013) udowodniono, że stopniowe przełamywanie lęku (np. metoda „stopniowego cieniowania głosu” – gradual exposure) prowadzi do znacznej poprawy.

Dzieci uczą się zarządzać lękiem poprzez:
– techniki relaksacyjne,
– stopniowe zwiększanie liczby osób, w obecności których mówią,
– wzmacnianie pozytywnych zachowań komunikacyjnych.

Terapia rodzinna i współpraca ze szkołą

Skuteczność terapii wzrasta, gdy rodzice i nauczyciele aktywnie uczestniczą w procesie leczenia. Opracowanie indywidualnych strategii w szkole oraz współpraca z nauczycielami mogą przyspieszyć poprawę funkcjonowania dziecka (Oerbeck et al., 2018).

Czy leki pomagają w mutyzmie wybiórczym?

Niektóre badania sugerują, że selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), np. fluoksetyna, mogą być pomocne w leczeniu MW. Jednak farmakoterapia jest zalecana tylko w ciężkich przypadkach i powinna być stosowana w połączeniu z terapią psychologiczną (Black & Uhde, 1994).

4. Mutyzm wybiórczy – przyszłość badań

Mimo rosnącej liczby badań wciąż istnieje wiele niewiadomych. W przyszłości naukowcy planują:

• Lepsze zrozumienie podłoża neurobiologicznego MW poprzez nowoczesne badania neuroobrazowe,-
• Opracowanie skuteczniejszych programów terapeutycznych dla najmłodszych,
• Analizę długoterminowych skutków MW i jego wpływu na życie dorosłe.

Podsumowanie

Mutyzm wybiórczy to zaburzenie o silnym podłożu lękowym, często związane z fobią społeczną i temperamentem zahamowanym. Najskuteczniejszą metodą terapii jest CBT wspierane przez rodziców i nauczycieli.

Choć wciąż istnieją luki w naszej wiedzy, rosnąca liczba badań przyczynia się do lepszego zrozumienia tego zaburzenia i poprawy skuteczności terapii.

Czy znasz kogoś z mutyzmem wybiórczym? A może masz doświadczenie w pracy z dziećmi z tym zaburzeniem? Podziel się swoimi spostrzeżeniami w komentarzach!

#mutyzmwybiórczy #mutyzm #lękspołeczny #fobiaspołeczna #zdrowiepsychiczne #terapiadzieci #wsparciedladzieci #psychologiadzieci #emocjedziecka #rozwojdziecka #komunikacja